EnglishGENEL ANLAMADA FAİZ NEDİR ?
Hukuki anlamda faiz, alacaklının nakdinden bir süre için yoksun kalması nedeni ile, nakdin kullanılması olanağını borçluya bırakması karşılığında elde ettiği, miktarı kanun ya da hukuki işlem ile belirlenmiş, para borçları açısından özel olarak düzenlenen, tahsil için zararın ve kusurun varlığı şart olmayan bir tür tazminat, bir medeni “semere(getiri)” veya “ivaz(karşılık)”dır. Faiz ancak özel bir dayanağının olması halinde söz konusu olabilecektir.
1-KAMULAŞTIRMA BEDELİNİN NAKDEN VE PEŞİNEN ÖDENMEMESİ DURUMUNDA FAİZ
İdareler kamu hizmetlerinin yürütülmesi için gerekli olan taşınmaz malları,kaynakları ve irtifak haklarını kamulaştırılması için , bedellerini nakden ve peşin olarak ödemekle yükümlüdür. Yani idare kamulaştırma yapabilmesi için öncelikle kamulaştırma işlemi için yeterli ödeneği ayırmalı ve bu şekilde kamulaştırma işlemlerine başlamalıdır. Kamulaştırma Kanunu madde 3. de ayrıca kamulaştırma bedelini eşit taksitlerde ödeme imkanı sunulmuştur. Satınalama Usullerine uygun olarak idare ile tapu maliki kamulaştırılacak taşınmaz bedeli konusunda anlaşması durumunda Anlaşma Tutanağı düzenlenir.Anlaşma sağlanmasına rağmen idarece kamulaştırma bedeli ödenmez ise kamulaştırma bedeline devlet borçları için öngörülen en yüksek faiz haddi uygulanır.
Konuya İlişkin 2942 Sayılı Yasa Madde 3. ‘’Cumhurbaşkanınca kabul olunan, büyük enerji ve sulama projeleri ile iskan projelerinin gerçekleştirilmesi, yeni ormanların yetiştirilmesi, kıyıların korunması ve turizm amacıyla yapılacak kamulaştırmalarda, bir gerçek veya özel hukuk tüzelkişisine ödenecek kamulaştırma bedelinin o yıl Genel Bütçe Kanununda gösterilen miktarı, nakden ve peşin olarak ödenir. Bu miktar, kamulaştırma bedelinin altıda birinden az olamaz. Bu miktarın üstünde olan kamulaştırma bedelleri, peşin ödeme miktarından az olmamak ve en fazla beş yıl içinde faiziyle birlikte ödenmek üzere eşit taksitlere bağlanır. Taksitlere, peşin ödeme gününü takip eden günden itibaren, Devlet borçları için öngörülen en yüksek faiz haddi uygulanır. ‘’ şeklindedir.
2-İDARE TARAFINDAN AÇILAN BEDEL TESPİTİ VE TESCİL DAVALARINDA FAİZ
İdare ve tapu malikinin Satınalma Usulüne göre anlaşamaması durumunda idare, 2942 Sayılı Yasanın 10. Maddesine göre taşınmaz malın bedelinin tespiti ve taşınmazın idare adına tescili için dava açmaktadır.Bu dava da tespit edilen bedelin ödenmesi ile taşınmaz idare adına tescil edilir.19.04.2018 tarihinde 7139 Sayılı Yasanın 26.maddesi ile kamulaştırma bedelinin ödenmesi usulü değiştirilmiştir. 19.04.2018 tarihinden önce mahkeme tarafından tespit edilen kamulaştırma bedelinin tamamı mahkeme kararı ile birlikte kesinleşme beklenmeksizin malike ödenmekteydi.7139 Sayılı Yasa ile getirilen değişiklik sonucu idarenin Kıymet Takdir Komisyonu tarafından tespit edilen bedel karar ile birlikte kesinleşme beklenmeksizin tapu malikine peşin ödenirken , kıymet takdir komisyonu tarafından tayin edilen bedelin üzerinde mahkemece tespit edilen bedel kesinleşme ile tapu malikine ödenecektir.
a)Bloke edilen kamulaştırma bedeline uygulanacak faiz
7139 Sayılı Yasa ile yapılan değişiklik sonucu kıymet takdir komisyonu bedeli üzerinde mahkemece tespi edilen bedel , karar kesinleşmesine müteakip tapu malikine ödenmek sureti ile üçer aylık vadeli hesapta nemalandırılmak üzere bankaya yatırılır. Bu durumda bankalar tarafından çok düşük faiz ile paralar nemalandırılmakta bu durumda paranın değer kaybetmesine neden olmaktadır.
2942 Sayılı yasa Madde 10 (Değişik sekizinci fıkra: 19/4/2018-7139/26 md.) ‘’Tarafların anlaşması halinde kamulaştırma bedeli olarak anlaşılan miktar peşin ve nakit olarak, hak sahibi adına bankaya yatırılır. Tarafların anlaşamaması halinde hâkim tarafından kamulaştırma bedeli olarak tespit edilen bedelin idarenin kıymet takdir komisyonunca tespit edilen bedelden az olması durumunda hâkim tarafından tespit edilen bedel, fazla olması durumunda idarenin kıymet takdir komisyonunca tespit ettiği bedel, peşin ve nakit olarak hak sahibi adına, kalanı ise bedele ilişkin kararın kesinleşmesine kadar üçer aylık vadeli hesapta nemalandırılmak ve kesinleşen karara göre hak sahibine verilmek üzere mahkemece belirlenecek banka hesabına yatırılması ve yatırıldığına dair makbuzun ibraz edilmesi için idareye onbeş gün süre verilir. Kamulaştırma bu Kanunun 3 üncü maddesinin ikinci fıkrasına göre yapılmış ise ilk taksitin yine peşin ve nakit olarak hak sahibi adına, hak sahibi tespit edilememiş ise ileride ortaya çıkacak hak sahibine verilmek üzere 10 uncu maddeye göre mahkemece yapılacak davetiye ve ilanda belirtilen bankaya yatırılması ve yatırıldığına dair makbuzun ibraz edilmesi için idareye onbeş gün süre verilir. Gereken hallerde bu süre bir defaya mahsus olmak üzere mahkemece uzatılabilir. İdarece, kamulaştırma bedelinin hak sahibi adına yatırıldığına, hâkim tarafından kamulaştırma bedeli olarak tespit edilen bedelin idarenin kıymet takdir komisyonunca tespit ettiği bedelden fazla olması halinde fazla olan tutarın bloke edildiğine veya hak sahibinin tespit edilemediği durumlarda ise ileride ortaya çıkacak hak sahibine verilmek üzere bloke edildiğine dair makbuzun ibrazı halinde mahkemece, taşınmaz malın idare adına tesciline ve kamulaştırma bedelinin hak sahibine ödenmesine karar verilir. ve bu karar, tapu dairesine ve paranın yatırıldığı bankaya bildirilir ‘’ şeklindedir.
b)Kamulaştırma bedelinin tespiti için açılan davanın dört ay içinde sonuçlandırılmaması durumunda faiz
2942 Sayılı Yasaya 11.04.2013 tarihinde 6459 Sayılı Yasanın 6.maddesi ile yapılan değişiklik sonucu idare tarafından taşınmazın kamulaştırılması için mahkemeye açılacak Bedel Tespiti ve Tescil davasının dört ay içinde sonuçlandırılmaması durumunda mahkemece tespit edilen bedele faiz uygulanacaktır.Bu bedele uygulanacak faiz yasal faiz olup şuan yıllık %9 dur. Faiz başlangıcı dava tarihinden itibaren dört ay hesaplanmak sureti ile ertesi günden itibaren başlayacaktır.
7139 Sayılı Yasa ile kamulaştırma bedelinin ödenmesine ilişkin hükümlerde değişiklik yapılmasından önce faiz Yargıtay 5.Hukuk Dairesi içtihatları gereği karar tarihine kadar uygulanırken, 7139 Sayılı Yasa ile yapılan değişiklik dikkate alınarak faizin kesinleşme tarihine kadar uygulanması yönünde Yargıtay Kararları mevcuttur.
2942 Sayılı Yasa madde 10 (Ek fıkra: 11/4/2013-6459/6 md.) ‘’ Kamulaştırma bedelinin tespiti için açılan davanın dört ay içinde sonuçlandırılamaması hâlinde, tespit edilen bedele bu sürenin bitiminden itibaren kanuni faiz işletilir’’ şeklindedir.
3-BEDEL TESPİTİ DAVALARINDA GERİ ÖDEMEDE FAİZ
2942 Sayılı Yasanın 10.maddesinde 19.04.2018 tarihinde 7139 sayılı yasa ile yapılan değişiklik sonucu idarece belirlenen kıymet takdir komisyonundaki bedel dışında tapu malikine herhangi bir peşin ödeme yapılmamaktadır. Ancak yapılmış bir ödemenin olması ve bedel tespiti yönünden dosyanın istinaf veya temyizi sonucu kamulaştırma bedelinin tapu malikine ödenenden bedelden daha az olduğunun tespiti durumunda aradaki fark idare tarafından tapu malikinden talep edilir.Tapu malikinden talep edilen fark bedel için ödeme gününden ,farkın iadesi talebinin tebliğ tarihine kadar faiz alınmaz.Tebliğ tarihinden itibaren ise yasal faiz uygulanır.
2942 Sayılı Yasa madde 10. ‘’Tescil hükmü kesin olup, tarafların bedele ilişkin istinaf veya temyiz hakları saklıdır. İstinaf veya temyiz incelemesi sonucunda kesinleşen kamulaştırma bedeli, hak sahibine peşin ve nakit olarak ödenen tutardan daha az olması durumunda aradaki fark ilgilisinden talep edilir. İdare tarafından hak sahibi adına yapılan ödeme tarihi ile geri ödemeye ilişkin yazının ilgilisine tebliğ edildiği tarih arasındaki süre için faiz alınmaz ‘’ şeklindedir.
4-İDARENİN KAMULAŞTIRMA KESİNLEŞTİKTEN SONRA VAZGEÇMESİ DURUMUNDA GERİ ALMA VE FAİZ
2942 Sayılı Yasa gereği idare kamulaştırma işleminin satın alma usulü ile yada mahkeme kararı ile kesinleşmesinden sonra ,taşınmazın herhangi bir ihtiyaca kullanılmasına gerek kalmadığını maliklere bildirdiği andan itibaren,malikler kamulaştırma bedelini aldıkları günden itibaren işleyecek yasal faizi ile birlikte ödeyerek geri alabilir. Şayet kesinleşmeden itibaren bir yıl içinde iade gerçeklemiş ise bu durumda malikten faiz alınmaz.
2942 Sayılı Yasanın Madde 22 ‘’ Kamulaştırmanın (…)(3) kesinleşmesinden sonra taşınmaz malların kamulaştırma amacına veya kamu yararına yönelik herhangi bir ihtiyaca tahsisi lüzumu kalmaması halinde, keyfiyet idarece mal sahibi veya mirasçılarına 7201 sayılı Tebligat Kanunu hükümlerine göre duyurulur. (Değişik ikinci ve üçüncü cümleler: 10/9/2014 – 6552/100 md.) Bu duyurma üzerine mal sahibi veya mirasçıları, kamulaştırma bedelini aldıkları günden itibaren işleyecek kanuni faiziyle birlikte üç ay içinde ödeyerek taşınmaz malı geri alabilir. İade işleminin kamulaştırmanın ve bedelinin kesinleşmesinden sonra bir yıl içinde gerçekleşmesi hâlinde kamulaştırma bedelinin faizi alınmaz ‘’ şeklindedir.
2942 Sayılı Yasa Madde 23 ‘’Kamulaştırma bedelinin kesinleşmesi tarihinden itibaren beş yıl içinde, kamulaştırmayı yapan idarece veya 22 nci maddenin dördüncü fıkrası uyarınca devir veya tahsis yapılan idarece; kamulaştırma ve devir amacına uygun hiç bir işlem veya tesisat yapılmaz veya kamu yararına yönelik bir ihtiyaca tahsis edilmeyerek taşınmaz mal olduğu gibi bırakılırsa, mal sahibi veya mirasçıları kamulaştırma bedelini aldıkları günden itibaren işleyecek kanuni faiziyle birlikte ödeyerek, taşınmaz malını geri alabilir.(1) Doğmasından itibaren bir yıl içinde kullanılmayan geri alma hakkı düşerMadde 23 – Kamulaştırma bedelinin kesinleşmesi tarihinden itibaren beş yıl içinde, kamulaştırmayı yapan idarece veya 22 nci maddenin dördüncü fıkrası uyarınca devir veya tahsis yapılan idarece; kamulaştırma ve devir amacına uygun hiç bir işlem veya tesisat yapılmaz veya kamu yararına yönelik bir ihtiyaca tahsis edilmeyerek taşınmaz mal olduğu gibi bırakılırsa, mal sahibi veya mirasçıları kamulaştırma bedelini aldıkları günden itibaren işleyecek kanuni faiziyle birlikte ödeyerek, taşınmaz malını geri alabilir.(1) Doğmasından itibaren bir yıl içinde kullanılmayan geri alma hakkı düşer ‘’ şeklindedir.
5-FAZLA ÖDENEN KAMULAŞTIRMA BEDELİNİN İADESİ VE FAİZ
2942 Sayılı Yasa Geçici Madde 10 (Ek: 4/4/2015-6645/12 md.) Bu maddenin yürürlüğe girdiği tarih itibarıyla kamulaştırma nedeniyle idarece ödenmiş olan ancak kesinleşen yargı kararları gereği geri ödenmesi gereken kamulaştırma bedelinin; borçlusuna bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten önce idarece tebliğ edilmiş olması hâlinde bu Kanunun yayımını izleyen aydan başlamak üzere altı ay içinde, tebliğ edilmemiş olması hâlinde ilgilisine tebliğ tarihinden itibaren üç ay içinde ödenmesi şartıyla kamulaştırma bedeliyle birlikte ödenmesi gereken faizin tahsilinden vazgeçilir. Şu kadar ki, bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten sonra yapılacak tebligatlarda ödeme için verilen üç aylık sürenin bu maddede yer alan altı aylık sürenin içinde kalması hâlinde üç aylık süre altı aylık sürenin bitim tarihine kadar uzar. Bu madde hükmünden yararlanan şahıslar bu konuyla ilgili dava açamazlar. Bu şahıslar hakkında başlatılmış icra takipleri ödeme süresince durur, ödemeyi müteakip sonlandırılır, icra ve yargılama masrafları talep edilmez.
7-KAMULAŞTIRMASIZ EL ATMA DAVALARINDA FAİZ
Yargıtay içtihatlarında, doktrinde ve madde gerekçesinde de kabul edildiği üzere kamulaştırmasız el atmalar “haksız fiil” niteliğinde bir eylemdir. Kamulaştırma Kanun’un geçici 6. Maddesindeki düzenlemeye göre belediye ve il özel idareleri için, bütçe gelirlerinin yüzde ikisi, diğer idareler içinse bütçe giderlerinin yüzde ikisi, yapılacak tazminat ödemelerinde kullanılacaktır. Bu bütçelerin kesinleşmiş alacakları karşılamadığı ölçüde, söz konusu idareler gelecek yıllara etki edecek şekilde taksitlendirme yapabilecektir. Söz konusu taksitlendirmelerde, taksit süresince kanuni faiz ödenecektir. Haksız fiil niteliğinde olan kamulaştırmasız el atma davalarında faiz başlangıcı dava tarihi olarak kabul edilmektedir. Davanın kısmen açılıp ıslah edilmesi durumunda ıslah talebimizde faiz başlangıcı olarak dava tarihini belirtmek gerekmektedir. Faiz başlangıcının dava tarihi olarak esas alınma nedeni ise temerrütün anılan tarihte gerçekleştiğinin kabulüdür.
Yargıtay 5.Hukuk Dairesi 11.03.2019 tarih 2017/19315 E.,2019/4081 K.sayılı ilamı ‘’Taraflar arasındaki kamulaştırmasız el atılan taşınmaz bedelinin tahsili davasından dolayı yapılan yargılama sonunda: Davanın kabulüne dair verilen yukarıda gün ve sayıları yazılı hükmün Yargıtay’ca incelenmesi, davalı idare vekilince verilen dilekçe ile istenilmiş olmakla, dosyadaki belgeler okunup uyuşmazlık anlaşıldıktan sonra gereği görüşülüp düşünüldü.Dava, kamulaştırmasız el atılan taşınmaz bedelinin tahsili istemine ilişkindir.Mahkemece davanın kabulüne karar verilmiş, hüküm davalı idare vekilince temyiz edilmiştir.Mahallinde yapılan keşif sonucu …… Köyü, 892 ada 3 parsel sayılı taşınmazın dava tarihindeki değerinin biçilmesinde ve alınan rapor uyarınca bedelinin tahsiline karar verilmesinde bir isabetsizlik görülmemiştir.
Yargıtay 5.Hukuk Dairesinin 31.10.2019 Tarih , 2019/6659 Es- 2019/17324 K. Sayılı ilamı ‘’ 13.03.2015 gün ve 29294 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Anayasa Mahkemesinin 13.11.2014 gün ve 2013/95-2014/176 sayılı kararı ile,6487 sayılı Yasanın 21. maddesi ile 2942 sayılı Kamulaştırma Kanununun başlığı ile birlikte değiştirilen geçici 6. maddesinin on üçüncü fıkrası “09.10.1956 ile 04.11.1983 tarihlerini kapsayan dönemde oluşan mağduriyetlerin giderilmesi amacıyla getirilen ve malikler aleyhine bir takım hükümler içeren bu istisnai düzenlemenin 04.11.1983 tarihinden sonraki dönem içinde uygulanmasının hukuk güvenliğini zedeleyeceği” gerekçesiyle Anayasanın 2 ve 35. maddelerine aykırı bulunarak iptal edilmiştir.Bu durumda; 04.11.1983 tarihinden sonraki döneme ilişkin el atmalarda nisbi harç ve vekalet ücretine hükmedilmesi gerektiği gibi faiz başlangıcı da dava tarihidir ‘’
Yazan : Av.Ş.İrem Tandoğar Ekinci